اصول معماری اقلیم گرم و خشک

خصوصیات آب و هوایی اقلیم گرم و خشک
اقلیم گرم و خشک وسیع‌ترین اقلیم در ایران، از نظر سطح اشغال می‌باشد. خانه‌ها باید از تابش مستقیم آفتاب و گرمای شدید محفوظ بمانند، همچنین به دلیل رطوبت کم، بادها گرم و خشک می‌وزد. ویژگی‌های اقلیم گرم و خشک، كم آبی، گرمای شدید در تابستان به همراه طوفان‌های شنی در برخی از مواقع سال و وزش باد در جهات مختلف و همچنین سرمای شدید در زمستان می‌‎باشد.

ویژگی‌های معماری بومی اقلیم گرم و خشک
شاخص اصلی معماری بومی این نوع اقلیم، درون‎گرایی می‌‎باشد. این نوع معماری دارای حیاط مركزی بوده و اتاق‌ها معمولاً در چهار سمت آن واقع شده است و به منظور تهویه فضای داخلی، در گوشه‌ای از بنا بادگیر ساخته می‌‎شود. فرم حیاط‌ها معمولاً به صورت گودال باغچه می‌باشد.
در طراحی معماری اقلیم گرم و خشک كه دارای طوفان‌های شدید همراه با شن و گرمای زیاد در تابستان و سرمای شدید در زمستان است، هماهنگی با طبیعت و شرایط محیطی ضرورت بیشتری پیدا می‌کند، به عنوان نمونه در این اقلیم بایستی فرم پلان فشرده باشد تا سطوح كمتری در مقابل نور خورشید قرار گیرند.
به علت تابش شدید نور خورشید در تابستان و سرمای زیاد زمستان، جهت قرارگیری ساختمان در سمت جنوب تا جنوب شرقی می‌باشد تا بیشترین میزان انرژی را در فصل زمستان دریافت كند. همچنین به منظور استفاده از بادهای مناسب، معماران گذشته از بادگیر استفاده می‌كردند تا بدین شیوه، جریان هوای مطبوع را به داخل اتاق‌ها انتقال دهند و هوای گرم به بیرون فرستاده شود.

مقابله با گرما هدف اصلی معماری اقلیم گرم و خشک
بطور کلی ساختمان‌های این‌گونه مناطق با مصالحی از قبیل خشت و گل که ظرفیت حرارتی زیادی دارند بنا شده‌اند. پلان ساختمان‌ها تا حد امکان متراکم و فشرده بوده و کوشش گردیده تا آنجا که ممکن است سطح خارجی ساختمان‌ها به نسبت حجم آن‌ها کم باشد و کوشش شده است تا بیشترین سایه ممکن بر سطوح خارجی ایجاد گردد.
در بیشتر نواحی این‌گونه مناطق بدلیل کمبود بارندگی و در نتیجه کمبود چوب سقف ساختمان‌ها به شکل خرپشته، طاق یا گنبد و بدون هیچ‌گونه اسکلت و از خشت خام و گل ساخته شده است. به منظور تقلیل هر چه بیشتر حرارت ایجاد شده در دیوارها در اثر تابش آفتاب، معمولاً سطوح خارجی سفیدکاری شده است.

اصول معماری اقلیم گرم و خشک
دو اصل کلی برای طراحی اقلیمی در مناطق گرم و خشک:
1- طراحی مناطق نیمه محافظت شده در خارج بنا
الف. استفاده از پوشش گیاهی برای خنک کردن محوطه
ب. استفاده از گیاهان در کنار دیوارهای خارجی ساختمان
پ. استفاده از بام و دیوار دو جداره جهت تهویه در داخل پوسته ساختمان
ج. استفاده از پوسته‌های دو جداره جهت جابجایی حرارت
2- محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب در مواقع گرم سال:
الف. طراحی محوطه
ب. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
ج. شکل و جهت دادن به بدنة ساختمان به منظور کاهش اثر آفتاب تابستان
د. کاهش انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
ه. تأمین سایه برای دیوارهایی که رو به آفتاب تابستانی هستند.
ی. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان

عناصر معماری اقلیم گرم و خشک
فشردگی و تراکم در طراحی پلان
طراحی پلان برای ساختمان های مناطق گرم و خشک به صورت فشرده و متراکم انجام می گیرد. با این روش سطوح خارجی مرتبط با فضای بیرون و میزان تبادل حرارتی در زمستان و تابستان در فضاهای داخلی به حداقل می رسد.
سایه اندازی دیوار ها در طراحی پلان متراکم باعث ایجاد سایه شده و از تابش مستقیم خورشید به جداره ها جلوگیری می کند. در این حالت میزان تبادل حرارت در فصل های گرم و سرد پایین خواهد آمد.
ایوان و حیاط در مناطق گرم و خشک
وجود ایوان‌های بزرگ و عمیق با ارتفاع زیاد و حیاط هایی با پوشش گیاهی می تواند به بهتر شدن هوای فضاهای داخلی نیز کمک بسیار زیادی بکند.
ویلای شمس در زرندیه ساوه، الماسی در دل کویر اثری موفق از گروه معماری کارند فضاهای مسکونی مدرن و امروزی است که با بهره گیری از این نکات در طراحی توانسته شرایط آسایش را برای ساکنان خود در مناطق اقلیم گرم و خشک فراهم کند.
در حیاط مرکزی و گودال باغچه های خانه های قدیمی، برای ایجاد رطوبت در هوای خشک منطقه از سطوح گیاه کاری شده حوض آب و فواره استفاده می شده تا با توجه به سرمای شب در منطقه هوای سرد در طول شب در داخل حیاط نشست کرده و در داخل حیاط و بدنه دیوارها ذخیره شود و در طول روز که شدت تابش آفتاب بالاست و دمای بیرون ساختمان به حداکثر می رسد هوای داخل ساختمان و حیاط تعدیل شود.
درب و پنجره ها در طراحی معماری داخلی مناطق گرم و خشک
در طراحی معماري ايراني داخلی مناطق گرم و خشک تلاش می شود تا بازشوها در سطوح بیرونی و رو به معابر به حداقل تعداد ممکن برسند، تا فضاهای داخلی کمتر تحت تاثیر شرایط سخت پیرامون بنا باشد.
همچنین این کار موجب جلوگیری از ورود گرد و خاک به فضاهای داخلی می شود.
باز شوها و پنجره های مرتبط با محیط خارج به دلیل بالا رفتن هوای گرم و ورود اشعه های نور خورشید، در قسمت فوقانی دیوارها و در ابعادی کوچک نصب می شود، تا به این ترتیب خروج هوای گرم و کنترل تابش خورشید در فضاها صورت بگیرد و به تهویه هوا کمک شود.
وجود سایه بان های خارجی می تواند به این موضوع کمک بسیار زیادی بکند.
در معماری کویری گذشته ایران درب و پنجره ها بیشتر رو به حیاط مرکزی باز می شده تا کمتر تحت تاثیر شرایط سخت و طاقت فرسای محیط بیرون ساختمان باشد.
مصالح با ظرفیت حرارتی بالا در معماری داخلی مناطق گرم و خشک
استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی بالا برای مناطق گرم و خشک مناسب خواهد بود. این مصالح باعث می شود گرمای محیط اطراف ساختمان با تاخیر بیشتری از بدنه دیوار عبور کرده و به فضای داخلی راه پیدا کند.
امروزه آجر می تواند گزینه مناسبی برای انتخاب مصالح ساختمان های این مناطق کشور باشد.
گل و خاک دارای ظرفیت حرارتی بالای هستند. در معماری گذشته ایران خشت و گل از مهمترین مصالح مصرفی در ساختمان های مناطق کویری بوده است.
خشت با مدت زمان تاخیری ۷ الی۹ ساعت گرمای بیرون را در طول روز در داخل دیوار ذخیره کرده و در هنگام شب که هوا سرد است، با از دست دادن حرارت باعث تعدیل دمای داخل ساختمان می شود.
بهتر است از مصالحی به رنگ روشن در اقلیم گرم و خشک استفاده شود. این کار باعث می شود تا سطوحی صیقلی تر و صافتر داشته باشند و نور خورشید را منعکس کنند.
سطوح نمای خارجی نیز به رنگ روشن انتخاب می شوند تا حرارت ناشی از تابش آفتاب کمتر جذب دیوار شود.
وجود پاسیو و حوضخانه در فضای داخلی ساختمان های اقلیم گرم و خشک
آب دارای ظرفیت گرمایی بسیار بالایی است. در گذشته معماران راه حل هایی را برای آوردن آب به فضای داخلی خانه می یافتند تا به کمک آن بتوانند مقداری به تعدیل دمای هوا کمک کنند.
حوضخانه قسمتی از خانه ایرانی بود که در زیر گنبدخانه ویژگی هایی همچون خنکی، رطوبت و انعکاس تصاویری متنوع را فراهم می کرد.
شاید وجود پاسیو، حوض کوچک و گیاهانی در فضای داخلی خانه های امروزی راه حلی مشابه به آنچه باشد که معماران گذشته برای روبرو شدن با گرمای هوا به کار می گرفته اند.

خرید کتابهای دست دوم مهندسی عمران

خرید کتاب دست دوم معماری

خدمات گروه معماری هفت:
گروه معماری هفت متشکل از مهندسان معمار خبره در زمینه های زیر در خدمت شما عزیزان است:
طراحی ساختمان مسکونی
طراحی ساختمان اداری
طراحی ویلا
طراحی نما
اصلاح پلان
انجام پایان نامه معماری
انجام پروپوزال معماری
شیت بندی

مقالات دیگر

_______________________________________________________